2024-yil yakuni: Ko'chmas mulk bozori raqamlarda
O‘zbekistondagi uy-joy bozori 2024-yilda iqtisodiy, demografik va shaharlashuv omillari ta’sirida o‘ziga xos jarayonlarni boshidan kechirdi. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITIM) ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatda ikkilamchi bozorda uy-joy narxlari yil davomida 6,2 foizga oshgan. Biroq, bu o‘sish barcha hududlar uchun bir xil bo‘lmadi. Masalan, poytaxt Toshkentdagi kvartira narxlari aksincha, 1,5 foizga arzonlashgan. Bir kvadrat metrning o‘rtacha narxi 1 102 AQSH dollarini tashkil qilmoqda, bu esa ko‘plab oilalar uchun yuqori sarmoya hisoblanadi.
2024-yil yakunidagi uy-joy bozoridagi jarayonlar
2024-yilning noyabr oyida O‘zbekistonda 22 mingga yaqin ko‘chmas mulk bo‘yicha oldi-sotdi shartnomalari tuzildi. Bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 0,8 foizga ko‘proqdir. Shu bilan birga, Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilning birinchi yarmida mamlakatda uy-joy haqiqiy narxidan 28 foizga oshgan. Milliy valyutadagi o‘sish 44 foizni, xorijiy valyutadagi o‘sish esa 23 foizni tashkil etgan.
Ayni paytda, ish haqi va uy-joy narxlari orasidagi katta farq ko‘chmas mulk bozoridagi asosiy muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Masalan, dastlabki 6 oyda o‘rtacha ish haqi 17,7 foizga oshgan bo‘lsa, uy-joy narxlari ish haqiga nisbatan 1,8 baravar tezroq o‘sgan.
Tahlilchilar fikricha, narxlar yuqori baholangan va ular ma’lum vaqt o‘tishi bilan pasayishi mumkin. Ammo, aholi sonining o‘sishi va yuqori zichlik kelgusida bozorda yuqori talab saqlanib qolishini ko‘rsatmoqda. Masalan, O‘zbekistonda aholi zichligi har kvadrat kilometrga 83 kishini tashkil etadi. Bu ko‘rsatkich Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlaridagi o‘rtacha darajadan 10 kishiga ko‘proqdir.
Ijara bozori: tushish tendensiyasi
Toshkent shahrida ijara narxlari pasayishda davom etmoqda. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (ITIM) ma’lumotlariga ko‘ra, noyabr oyida poytaxtdagi ijaraning o‘rtacha narxi har kvadrat metr uchun 8,3 AQSH dollarini tashkil qildi, bu o‘tgan yilga nisbatan 10,7 foizga pastdir. Biroq, Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, ijara narxlarining tushishiga qaramay, ko‘chmas mulk narxlari o‘sishda davom etmoqda. Sababi bozor ishtirokchilari uy-joyni investitsiya sifatida ko‘rmoqda. Ular ijaradan daromad olishdan ko‘ra, narxlar oshishi orqali foyda topishni ko‘proq kutmoqdalar.
“Commonwealth Partnership” tadqiqotiga ko‘ra, Toshkentda ikkilamchi bozordagi kvartiralarning o‘rtacha narxi har kvadrat metr uchun 1 216 AQSH dollarini, yangi qurilgan uylarda esa 1 251 AQSH dollarini tashkil qiladi. O‘rtacha 50−60 kv.m. maydonga ega kvartira $82−$99 ming turadi.
Bozordagi tuzatishlar va yangi tendensiyalar
Soʻnggi yillarda mamlakatimizda uy-joy oldi-sotdisida ko‘plab xaridorlar uy-joyning sifatiga emas, balki uni foyda bilan qayta sotish imkoniyatiga e’tibor qaratib kelishmoqda, bu ayniqsa, 2024-yilda yaqqol koʻzga tashlandi.
Koʻpchlik uy-joyni yashash maqsadida emas, balki qayta sotish xohishi bilan sotib oladilar. Bu esa, oʻz navbatida, qurilish kompaniyalarini koʻproq va tezroq yangi uylarni qurishga undaydi, biroq har doim ham sifatli bo‘lavermaydi. Xaridorlar faqat kimdir uyni yuqoriroq narxda sotib olishiga ishonib sotib olganda, bozor odamlar uchun qiymat yaratish emas, balki tavakkalchilik o‘yiniga aylana boshlaydi.
Tahlilchilar 2024-yilni ko‘chmas mulk bozori uchun narxlar korretsiyasi boshlangan yil, deb hisobladilar. Bu jarayonda narxlar haddan tashqari yuqori baholanishdan real iqtisodiyotga moslasha boshladi. Bozorda foyda uchun uy-joy sotib oluvchilar soni kamayib, sifatli va uzoq muddatli loyihalarga talab ortishi mumkin.
Uy-joy bozoridagi korreksiya bu narxlarning tushishi emas, balki bozorning yuqori talab va qiymatga moslashishidir. Ya’ni narxlar spekulyativ omillardan xoli bo‘lib, asl talab va sifatga bog‘liq holda shakllanadi.
2025-yildan kutilayotgan o‘zgarishlar
2025-yilda ko‘chmas mulk bozorining barqarorlashishi va sotib olib, qisqa muddatga ushlab turish, so‘ng qimmatroq sotish amaliyotidan xalos bo‘lishi kutilmoqda.
Kelgusi yillarda bozorda eng asosiy o‘zgarishlardan biri sifatida “eskrou-hisoblar” tizimining joriy qilinishi kutilmoqda. Bu tizim ayrim mintaqalarda sinovdan o‘tkaziladi. Uning asosiy maqsadi qurilishi tugallanmagan obyektlar bilan bog‘liq xatarlarni kamaytirishdir.
Shuningdek, ko‘chmas mulk sohasida yuqori sifatli ofis va savdo markazlari qurilishiga e’tibor kuchayishi kutilmoqda. Bu bozorda raqobatni oshiradi va bozorni yanada professionallashtiradi.
2025-yilda davlat tomonidan mol-mulk soliqlari bazasining oshirilishi ehtimoli mavjud. Bu o‘zgarish ayniqsa foydalanilmayotgan binolar egalari uchun yangi talablarni yuzaga keltirishi mumkin.
O‘zbekistonda uy-joy bozori barqarorlashish yo‘lida. Sotib olib, keyin qimmatroqqa sotishga boʻlgan talabning pasayishi va sifatga bo‘lgan ehtiyojning ortishi kelgusida bozorni samaraliroq va adolatliroq qiladi. Bu jarayonda yangi texnologiyalar, investitsiyaviy yondashuv va davlat siyosati hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
