Turar joy ijarasida yuridik masalalar: Nimaga eʼtibor berish kerak?

Turar joyni ijaraga olish yoki berishda yuridik masalalar muhim rol o‘ynaydi. Ijarachilar va uy egalari o‘rtasidagi munosabatlar rasmiy huquqiy asosga ega bo‘lmasa, bu nizolar, moliyaviy yo‘qotishlar va hatto sud jarayonlariga olib kelishi mumkin. Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga tayanib, ijara jarayonida huquqiy xavfsizlikni ta’minlash uchun zarur bo‘lgan asosiy masalalarni ko‘rib chiqamiz.

1. Ijara shartnomasining ahamiyati

Ijara shartnomasi – tomonlar o‘rtasidagi majburiyatlarni belgilaydigan va har ikki tomonning huquqiy himoyasini ta’minlaydigan asosiy hujjat. Ushbu hujjat quyidagi asosiy qonunlar bilan tartibga solinadi:

- O‘zbekiston Respublikasi “Ijara to‘g‘risida”gi Qonuni (1991 yil, №427-XII);

-  Fuqarolik kodeksi (34-bob);

- Uy-joy kodeksi (86-modda va boshqalar).

Shartnomada quyidagi asosiy ma’lumotlar ko‘rsatilishi shart:

1. Ijara muddati va narxi: Qonunga ko‘ra, agar shartnomada muddat ko‘rsatilmasa, u avtomatik ravishda 5 yilga tuzilgan, deb hisoblanadi.

2. Ijara haqini to‘lash tartibi va shartlari: Bu tomonlarning kelishuviga asoslangan holda belgilanadi.

3. Uy-joyning holati va mebellar ro‘yxati: Bu keyinchalik mol-mulkka yetkazilgan zararlar bo‘yicha nizolarning oldini oladi.

4. Tomonlarning majburiyatlari: Uy egasi va ijarachining kvartirani saqlash, ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish borasidagi mas’uliyatlarini aniq belgilaydi.

2. Uy egasi uchun yuridik jihatlar

Uy egasi uchun ijara shartnomasining quyidagi afzalliklari mavjud:

1. Mulkni himoya qilish: Shartnoma mol-mulk holatini aniqlab beradi va zarar yetkazilgan taqdirda, zarar qoplatish imkonini beradi.

2. Qonuniy daromad: Soliq to‘lash orqali noqonuniy harakatlarga yoʻl qoʻyilmaydi. Bu esa xotirjamlik beradi.

3. Sud himoyasi: Ijarachi o‘z majburiyatlarini bajarmagan taqdirda, qonuniy choralar ko‘rish uchun asos yaratiladi.

Muhim masala: Agar kvartira ipotekaga qo‘yilgan yoki sotish cheklangan bo‘lsa ham, shartnoma asosida qonuniy daromad olishga ruxsat beriladi.

3. Ijarachi uchun huquqiy himoya

Ijarachilar ham shartnomadan quyidagi afzalliklarni oladilar:

1. Kvartirada kafolatli va xotirjam yashash: Shartnoma asosida ijarachi shartnoma tugamasdan kvartiradan chiqarib yuborilmaydi yoki ijara narxi bir tomonlama oshirilmaydi.

2. Vaqtinchalik ro‘yxatdan o‘tish imkoniyati: Bu, ayniqsa, chet elliklar uchun muhim. Ro‘yxatdan o‘tish orqali bolalarni maktabga joylashtirish, tibbiy xizmatlardan foydalanish va bankda hisob ochish mumkin bo‘ladi.

3. Nizolarning oldini olish: Kvartira holati va mulk jihozlari ro‘yxati shartnomada keltirilgan bo‘lsa, mulkka zarar yetkazilgan holatlarda javobgarlik aniq bo‘ladi.

4. Shartnomani qanday rasmiylashtirish kerak?

Shartnomani tuzish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

1. Shartnoma loyihasini tayyorlash: Namunaviy shartnomani internet orqali yuklash yoki rieltor agentliklaridan olish mumkin.

2. Shartnoma shartlarini muhokama qilish 

:Ijarachi va uy egasi birgalikda hujjatga shaxsiy shartlarni qo‘shishi mumkin.

3. Hujjatni tasdiqlash:

Shartnoma elektron raqamli imzo (ERI) orqali “E-ijara” tizimi orqali onlayn rasmiylashtiriladi yoki soliq idorasida ro‘yxatdan o‘tkaziladi.

5. Soliqlarni to‘lash tartibi

Uy egasi ijaradan olingan daromadi uchun quyidagi soliqlarni to‘lashi shart

Jismoniy shaxslar uchun – 12% daromad solig‘i.

Chet el fuqarosiga ijaraga berilgan holda – qo‘shimcha davlat boji.

Talabalar uchun istisno: Oliy ta’lim muassasalari talabalariga uy ijaraga berilganda soliq to‘lashdan ozod qilinadi.

Soliqlarni to‘lash jarayoni “MyGov”platformasi yoki “Soliq”mobil ilovasi orqali amalga oshiriladi.

6. Chet elliklarga uy ijaraga berish

Chet elliklar bilan uy ijarasi shartnomasini tuzishda milliy qonunchiligimiz talablariga albatta eʼtibor qaratish kerak

- Uy egasi ijarachining vaqtinchalik ro‘yxatdan o‘tishini ta’minlashi zarur.

- Ro‘yxatdan o‘tmaslik ikkala tomon uchun ham ma’muriy javobgarlikka olib keladi.

Qonunchilikda: Ijaraga olish davomida vaqtinchalik ro‘yxatdan o‘tish O‘zbekiston Respublikasi hududidagi barcha chet elliklar uchun majburiydir. Ushbu talabga rioya qilmaslik ma'muriy huquqbuzarlik (O‘zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 225-moddasi 1-qismi) sifatida baholanadi va BHMning 5 baravaridan 20 baravarigacha (1,8 million so‘mdan 7,5 million so‘mgacha) jarima yoki 1 yilga kirish cheklovi bilan O‘zbekistondan ma'muriy chiqarib yuborishni nazarda tutadi.

Joriy yildan boshlab chet elliklarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni reg.emehmon.uztizimi orqali onlayn amalga oshirilishi mumkin. Unda uy egasi, shuningdek chet el fuqarosining o‘zi haqida ham ma'lumot kiritiladi. Ariza berilgandan keyin bir ish kuni ichida chet el fuqarosi xavfsiz QR kodli ro‘yxatga olish kartasini oladi.

Ijara munosabatlarini qonuniy asosda olib borish har ikki tomon uchun ham manfaatlidir. Uy egasi mol-mulkini himoya qiladi va qonuniy daromad oladi, ijarachi esa o‘zining huquqlarini himoya qiluvchi kafolatga ega bo‘ladi. Rasmiy shartnoma nafaqat nizolarni oldini oladi, balki tomonlar o‘rtasida o‘zaro ishonchni mustahkamlaydi. Shu sababli, ijaraga olish yoki berish jarayonida huquqiy masalalarga jiddiy e’tibor qaratish zarur.