Boshlang‘ich to‘lov qancha bo'lishi kerak: Ipoteka va muddatli to‘lov bo‘yicha to‘liq qo‘llanma

 
Anchadan beri “novostroyka”lar yoki ikkilamchi bozordan kvartira sotib olishni rejalashtirib yurgan ko'plab insonlar uchun boshlang'ich to'lov miqdori juda muhim ahamiyatga ega.

Biroq, bu jarayonda boshlang'ich to'lov miqdori qancha bo'lishi kerakligi ko'pchilikni qiynaydigan savol.Keling, ushbu masalani batafsil ko'rib chiqamiz.

Boshlang'ich to'lov nima va uning ahamiyati

Boshlang'ich to'lov — bu uy-joy sotib olishda xaridor tomonidan dastlab to'lanadigan mablag'dir. Qolgan qismini esa bank ipoteka krediti orqali moliyalashtiradi yoki quruvchi tashkilot muddatli toʻlov sharti asosida boʻlib-boʻlib toʻlash imkoniyatini beradi.

Bu to'lov banklar va quruvchi tashkilot uchun qarz oluvchining moliyaviy barqarorligi va majburiyatlarini bajarishga tayyorligini ko'rsatuvchi muhim omil hisoblanadi.

Banklarda ipoteka krediti…

Banklarda ipoteka kreditida boshlang'ich to'lov miqdori kredit summasini kamaytiradi va oylik to'lovlarni yengillashtiradi.

O'zbekistondagi banklarda ipoteka kreditlari bo'yicha boshlang'ich to'lov miqdori odatda uy-joy qiymatining 20-25% ini tashkil etadi.

Biroq, ba'zi hollarda bu miqdor bank shartlariga qarab o'zgarishi mumkin. Masalan, ayrim banklar boshlang'ich to'lovni 20% dan belgilagan.

Misol uchun, Aloqabank, Ipotekabank, Sanoatqurilishbanklarda boshlangʻich toʻlov 20 foizni tashkil etadi va bu bugungi kunda eng past boshlangʻich toʻlov foizi hisoblanadi.

Ipakyoʻlibank va Tengebanklarda hozirda eng yuqori boshlangʻich toʻlov miqdori mavjud – 50 foiz. 

Quruvchi tashkilotlarda muddatli toʻlov…

Koʻplab quruvchi tashkilotlar uy sotib olmoqchi boʻlgan mijozlarga muddatli toʻlov tizimini taklif etadi. Odatda boshlangʻich toʻlov miqdori 10 foizdan boshlanib, 50 foizgacha boʻladi. 

Mijoz maʼlum miqdordagi boshlangʻich toʻlovni toʻlagach, unga uyning qolgan mablagʻini 12, 24 yoki 36 oyga foizsiz boʻlib-boʻlib toʻlash imkoniyati beriladi.

Baʼzan “gibrid” usulidan ham foydalaniladi. Yaʼni mijoz boshlangʻich toʻlovni qilgach, “novostroyka” bitgunicha oʻz imkoniyatidan kelib chiqib, oylik toʻlovlarni toʻlaydi.

Nihoyat TJM toʻliq qurib bitkazilib, uyning kadastr hujjatlari chiqqach, qolgan mablagʻni ipoteka krediti sharti asosida rasmiylashtirish taklif etiladi.

Misol uchun, “ART HOUSE” kompaniyasi “Obod Maskan” TJMda mijozlarga 1 va 2 xonali xonadonlar uchun 30%, 3 xonali xonadonlar uchun 20% boshlang’ich to’lovni taklif etadi. Qolgan mablagʻni esa 36 oyga bo’lib to’lash imkoniyati mavjud.

Yana bir misol. “MEROS DEVELOPMENT” dastlabki 2500$ to‘lov bilan moslashuvchan grafik asosidagi muddatli to‘lovni taklif etadi. Shuningdek, ipoteka va subsidiyani – hamkor banklar orqali qulay kreditlash va davlat subsidiyasi imkoniyatlarini ham taqdim etadi.

Boshlang'ich to'lov miqdorini belgilashda e'tibor berilishi lozim bo'lgan omillar

Boshlang'ich to'lov miqdorini belgilashda quyidagi omillarni inobatga olish muhim:

Moliyaviy imkoniyatlar. Oylik daromad va xarajatlarni hisobga olib, boshlang'ich to'lov miqdorini aniqlash lozim.

Soʻng, avvalo, belgilangan miqdorgacha uni jamgʻarish odatini shakllantirish, shu bilan birga ushbu odatga to zaruriy summa yigʻilgunigacha qatʼiy amal qilish shart. Shundagina siz kutgan boshlangʻich toʻlov shakllanadi.

Kredit shartlari. Har bir bankning ipoteka kreditlari bo'yicha shartlari turlicha bo'lishi mumkin. Shuning uchun turli banklarning takliflarini solishtirish tavsiya etiladi.

Misol uchun, Oʻzmilliybankda boshlangʻich toʻlov miqdori 40 foiz. Toʻgʻri, bu yirik miqdor. Ammo yillik foiz kamroq – 24 foizni tashkil etadi.

Yana bir misol. Poytaxtbankda boshlangʻich toʻlov miqdori 25 foiz. Koʻpchilik uchun maʼqul boʻlgan miqdor. Biroq yillik foiz stavkasi 31,99%. Bu esa oylik toʻlov grafigida katta summa hosil qiladi.

Nima uchun boshlang‘ich to‘lov muhim?

Aslida, banklar uchun past boshlang‘ich to‘lov foydali bo‘lishi mumkin. Chunki boshlang‘ich to‘lov qanchalik past bo‘lsa, shuncha ko‘proq odam ipoteka oladi. Bu esa banklarning daromad olish imkoniyatini oshiradi.

Boshlang‘ich to‘lov miqdorini qanday tanlash kerak?

Boshlang‘ich to‘lov miqdorining ta’sirini tushunish uchun hisob-kitoblarni ko‘rib chiqamiz.

Faraz qilaylik, kvartira narxi 500 million soʻm. Kredit muddati – 20 yil, yillik foiz stavkasi shartli ravishda 10%.

Boshlang‘ich to‘lov:

- 20% (100 mln soʻm) – kredit summasi: 400 mln soʻm, yuqori foiz va katta to‘lov yuklamasi;

- 30% (150 mln soʻm) – kredit summasi: 350 mln soʻm, foiz to‘lovlari kamayadi, oyma-oy to‘lov past bo‘ladi;

- 40% (200 mln soʻm) – kredit summasi: 300 mln soʻm, yanada kam foiz to‘lanadi, kredit shartlari eng qulay bo‘ladi.

Farqlar:

- 20% va 30% boshlang‘ich to‘lov o‘rtasidagi farq: oyma-oy to‘lovda 1 mln 49 ming 108 soʻm, foiz to‘lovida 201 mln 785 ming 950 soʻm;

- 20% va 40% boshlang‘ich to‘lov o‘rtasidagi farq: oyma-oy to‘lovda 2 mln 98 ming 216 soʻm, foiz to‘lovida 403 mln 571 ming 900 soʻm.

Boshlang‘ich to‘lov qancha ko‘p bo‘lsa, kredit yuki shuncha kamayadi. 40% boshlang‘ich to‘lov bilan kredit olish 20% bilan olishga qaraganda oyma-oy to‘lovda ham, umumiy foiz to‘lovida ham sezilarli darajada foydali.

Boshlang‘ich to‘lov uchun nima qilmaslik kerak?

Boshlang‘ich to‘lov uchun iste’mol krediti, kredit karta yoki mikroqarz olish tavsiya etilmaydi. Chunki:

❌ Agar ipoteka arizasi topshirilishidan oldin qarz olishsa, bu bankning qaroriga salbiy ta’sir qilishi mumkin;

❌ Agar ipoteka tasdiqlangandan keyin qarz olingan bo‘lsa, bu ham bankning qarorini qayta ko‘rib chiqishiga olib kelishi mumkin;

❌ Kredit yukining ortib ketishi kelajakdagi moliyaviy barqarorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Eng yaxshi yechim – oldindan jamg‘arish yoki qarindosh va yaqinlardan vaqtincha qarz olish.

Uy-joy sotib olish uchun ipoteka olishda boshlang‘ich to‘lov talab qilinadi. Uning minimal miqdori odatda uy narxining 20% dan kam bo‘lmaydi. Bu summa va daromadingizni tasdiqlovchi hujjatlar bankga moliyaviy barqaror ekaningizni ko‘rsatadi. Bu esa kreditni o‘z vaqtida va muammosiz to‘lash imkoniyatingizni oshiradi.

Ko‘rib turganingizdek, boshlang‘ich to‘lov qancha ko‘p bo‘lsa, ipoteka kreditlarida foiz to‘lovlari shuncha kam bo‘ladi. Muddatli toʻlovlarda esa oylik toʻlov miqdori kamroq boʻladi. Ba’zan ortiqcha foiz to‘lash o‘rniga, avvalroq pul jamg‘arib, keyinroq ipoteka olish foydaliroq bo‘lishi mumkin. Masalan, boshlang‘ich to‘lov uchun jamg‘arma hisobiga pul qo‘yib, keyinchalik to‘liqroq to‘lash orqali kredit yukini kamaytirish mumkin.

Shuning uchun, imkon qadar, boshlang‘ich to‘lovni oshirishga harakat qilish tavsiya etiladi. Bu sizga uzoq muddatda katta mablag‘ tejashga yordam beradi.