O‘zbekistonda ko‘chmas mulk bozorida pasayish kuzatilyapti:  2024-yil natijalari va tendensiyalar

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2024-yil yakuni bo‘yicha ko‘chmas mulk bozorining tahlilini e’lon qildi. Ma’lumotlarga ko‘ra, so‘nggi yillarda yuqori faollik kuzatilgan bu sohada joriy yilda biroz pasayish boʻlgan. Xususan, oldi-sotdi bitimlari va ijara bozoridagi faollik kamaygan, ipoteka kreditlari olish darajasi pasaygan va ko‘chmas mulk narxlari o‘sishi sekinlashgan.

Ko‘chmas mulk bozoridagi pasayish: asosiy raqamlar.

Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil davomida ko‘chmas mulk bilan bog‘liq bitimlar soni pasaygan bo‘lsa-da, yil oxiriga borib bozor faolligi biroz oshgan. Masalan, to‘rtinchi chorakda (oktabr-dekabr) ko‘chmas mulk bo‘yicha tuzilgan bitimlar soni 81,8 ming donani tashkil etib, 5,6% o‘sish qayd etilgan.

Shunga qaramay, yil yakunida oldi-sotdi bitimlari soni 2,2% ga kamayib, 329 ming donani tashkil etdi. Bu esa aholi tomonidan ko‘chmas mulkka bo‘lgan talabning pasayganidan darak beradi.

Hududiy kesimda eng katta pasayish Navoiy, Toshkent, Buxoro, Namangan viloyatlari va Toshkent shahrida kuzatilgan. Sirdaryo, Farg‘ona va Qashqadaryo viloyatlarida esa faollik 2023-yil darajasida saqlanib qolgan. Boshqa hududlarda esa bitimlar soni biroz oshgan.

Ipoteka kreditlari kamayishi va uning bozorga ta’siri.

Ko‘chmas mulk bozoridagi pasayishning asosiy sabablaridan biri ipoteka kreditlarining kamayishidir. 2024-yilda O‘zbekistonda ipoteka krediti olgan fuqarolar soni 16% ga kamayib, 58,8 ming kishini tashkil etdi. Biroq kreditlarning o‘rtacha miqdori oshib, 290 million so‘mdan oshgan.

Bu holat bozorga ikki tomonlama ta’sir ko‘rsatdi:

- Ipoteka oluvchilar soni kamaydi – bu kam daromadli qatlamlar uchun uy-joy xarid qilish imkoniyatining pasayganini anglatadi.

- Kredit miqdorining oshishi – yuqori daromadli xaridorlar uy olish imkoniyatiga ega bo‘lsalar-da, ipoteka bo‘yicha foiz stavkalari va boshqa shartlar o‘zgarishi sababli ularning ham faolligi kamaygan.

Shuningdek, ipoteka bozorida birlamchi uy-joylarga talab oshgani, lekin ipoteka oluvchilarda yosh qatlam kamaygani kuzatilgan.

Uy-joy narxlarining o‘zgarishi.

Ko‘chmas mulk narxlari o‘sishi so‘nggi yillarda ancha jadal bo‘lib kelgan bo‘lsa-da, 2024-yilda bu jarayon sekinlashgan.

Bunga quyidagi omillar sabab bo‘lgan:

- Ipoteka kreditlari kamayishi – ipoteka oluvchilar sonining kamayishi talabni pasaytirgan.

- Uy-joy qurilishi va foydalanishga topshirish hajmining o‘sishi – bozorda taklif ko‘paygan.

- Talabning barqarorlashuvi – avvalgi yillardagi yuqori talab natijasida shakllangan narx o‘sishi susaygan.

Markaziy bankning tahlillariga ko‘ra, bu omillar uy-joy narxlarining haddan tashqari oshib ketishining oldini olib, ularning bir maromda o‘sishiga sabab bo‘lgan.

Kelajakda ko‘chmas mulk bozorida nimalar kutilyapti?

Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozorida hali ham talabni qo‘llab-quvvatlaydigan iqtisodiy va demografik omillar mavjud. Biroq ipoteka kreditlarining kamayishi va narxlarning yuqoriligi sababli bozorning jadal rivojlanishi sekinlashishi mumkin.

2024-yilda O‘zbekistonda ko‘chmas mulk bozorida pasayish kuzatilgan bo‘lsa-da, bu tabiiy jarayon sifatida baholanyapti. So‘nggi yillarda jadal rivojlangan bu soha endilikda barqarorlik bosqichiga o‘tyapti.

Uy-joy narxlari keskin o‘smadi, bitimlar soni biroz kamaydi, ipoteka kreditlariga talab pasaydi. Ammo bozor hali ham faol bo‘lib, uzoq muddatli istiqbolda uning o‘sishi uchun zarur sharoitlar saqlanib qolyapti.

O‘zbekiston iqtisodiy rivojlanishi va aholining moliyaviy imkoniyatlari oshib borishi bilan kelgusida ko‘chmas mulk bozori yana jonlanishi kutilyapti.